Oorsprong:

Het woord kalender is afgeleid van het Latijnse woord calendae, dit was de eerste dag van de maand in de Romeinse tijdrekening.

Van de Romeinse kalender is zijn vorm verschillende keren veranderd in de tijd tussen de stichting van Rome en de val van het Romeinse rijk. Nu de vroege Romeinse of 'pre-Julian' kalenders. De kalender gebruikt na 46 voor Chr. wordt besproken onder Juliaanse kalender.

In 46 v. Chr. heeft de Romeinse alleenheerser Julius Caesar van 46 tot 44 v. Chr. een nieuwe kalender geïntroduceerd. Het doel van zijn kalender was om ervoor te zorgen dat het begin van de lente, het lentepunt, zoveel mogelijk op dezelfde datum zou vallen, namelijk 22 of 23 maart. daartoe werd een kalender opgezet met een jaarlengte van 365 dagen, met eens in de vier jaar een schrikkeljaar van 366 dagen. In het schrikkeljaar werd een extra dag, een schrikkeldag, ingevoerd, namelijk 29 februari. Dit was niet nauwkeurig genoeg, want het verschil in tijd tussen twee opeenvolgende lentepunten bedraagt 365,2422 dagen, het tropisch jaar. Dit probleem werd pas goeddeels gecorrigeerd door paus Gregorius XIII bij de invoering van de Gregoriaanse kalender in 1582.

Het tropische jaar is dus de tijdsspanne van 4 seizoenen en die tijdsduur wordt door alle culturen als jaar ervaren. Die tijd is net een beetje korter dan de tijd die de aarde nodig heeft om haar baan om de zon te voltooien. Die tijd bedraagt 365,2564 dagen en wordt het Siderisch jaar genoemd. Het gevolg hiervan is dat de zon op een bepaalde datum ieder jaar op een iets andere plaats aan de hemel staat. Inmiddels zijn we ruim 2000 jaar verder en komen de tekens van de Dierenriem nu ongeveer een maand later op dan in het jaar van de totstandkoming van de Juliaanse kalender. Na 25.800 jaar, het zgn. Platonisch jaar, staan de sterrenbeelden weer op hun oorspronkelijke plaats. Merkwaardig genoeg houdt de astrologie hiermee geen rekening. Ook de keerkringen hebben namen die nog steeds astrologisch bepaald zijn. De Steenbokskeerkring heet zo, omdat de zon rond het winterpunt (21/22 december) in het sterrenbeeld steenbok zou verschijnen. dat was 2000 jaar geleden inderdaad het geval. Tegenwoordig staat de zon op 22 december echter in het teken boogschutter en helemaal niet in het sterrenbeeld steenbok. De juiste naam voor de zuidelijke keerkring zou dus boogschutterskeerkring moeten zijn. Evenzo is de naam Kreeftskeerkring fout, de juiste naam is eigenlijk tweelingskeerkring. De zon staat namelijk in het zomerpunt (21 juni) net in het sterrenbeeld tweeling (komend vanuit de stier) en pas een maand later in het teken kreeft. Het verschil tussen het Siderisch en het tropische jaar wordt veroorzaakt door de rotatie van de aardas. Deze wijst nu naar de poolster, maar de richting verschuift heel langzaam in een cirkel van met een straal van 23,5°. een cyclus van de aardas duurt ruwweg 25.800 jaar.
Een nog minder bekend verschijnsel is dat de lengte van de seizoenen langzaam verandert. Zo is nu (op het noordelijk halfrond) de winter het kortste jaargetijde en de zomer het langste. Dat komt omdat de aarde in een elliptische baan om de zon draait en zich in de noordelijke winter het dichtst bij de zon bevindt, in het perihelium, zo rond 3 januari. Rond 4 juli staat de aarde het verst van de zon in het aphelium. De gemiddelde tijd tussen twee opeenvolgende momenten dat de aarde in het perihelium staat is 365,2596 jaar, het anomalistisch jaar. Zo'n 4000 jaar geleden was het perihelium in de herfst, toen was de herfst het kortste jaargetijde en de lente het langste. De periodiek, waarin het perihelium zich verplaatst is ongeveer 21.000 jaar. 

Oorspronkelijk rekende Julius Caesar de jaren vanaf de stichting van de stad Rome (21 april 753 v. Chr.). het jaar 45 v. Chr. was toen het jaar 708 na de stichting van de stad (a.u.c. anno urbis conditae) en het eerste schrikkeljaar. De indeling van de maanden was aldus:

Voor deze hervorming begon het Romeinse jaar nog met de maand maart, hetgeen nog te zien is aan de namen september t/m december. de maand iulius is vernoemd naar Julius caesar zelf, daarvoor heette deze maand quintilis. de naam van maand sextilis werd later verander in augustus ter ere van keizer Augustus (27 v. Chr. - 14 na Chr.). de titel keizer is overigens ook naar Julius Caesar genoemd: Caesar = keizer.
Niet in het hele rijk begon het nieuwe jaar op 1 januari. Er waren ook streken, waar het jaar aanvankelijk op 1 maart of 1 september begon of zelfs op een nog andere datum. Dat kan problemen geven voor de exacte bepaling van de datum van een bepaalde gebeurtenis.

Diocletiaanse jaartelling

De Romeinse keizer Diocletianus (284-305) heeft op het eind van zijn regering een nieuwe jaartelling ingevoerd, te rekenen vanaf 29 augustus 284. Deze jaartelling heeft ongeveer 240 jaar stand gehouden.